Entelektüel Aktarım Süreçleri

Rusya Boğaziçi’nde Avrupa’yla buluşuyor. 20. yüzyılda Avrupalılar, Ruslar ve Türkler arasındaki entelektüel bağlar

Proje sorumlusu: Dr. Zaur Gasimov

Proje süresi: 2013’ten bu yana

Projenin hedefi, Avrupalılar, Ruslar ve Türkler arasındaki entelektüel bağlantıların tarihinin 20. yüzyıl İstanbul’unda histoire croisée olarak araştırılmasıdır. Bu konular bugüne dek farklı disiplinler, uluslar ve diller bağlamında gerçekleştirilen uluslararası araştırmalarda birbirinden ayrı (Rus ya da Rusya düşünce tarihi, Avrupa düşünce tarihi ve Türk düşünce tarihi gibi) ele alındı. Proje örnek olarak sürgünde yaşayan entelektüeller ve bilim adamları Ali Bey Hüseyinzade’yi (1864–1941), Cafer Seydahmet Kırımer’i (1889–1960) ve Ahmet Caferoğlu’nu (1899–1970) ve onların Avrupalı, Rus ve Türk aydınlarla etkileşimini odak noktasına koyuyor. Bağlantılar tarihine ilişkin yaklaşımların yanı sıra bu projede Michel Espangne’nin transferts culturel metodolojisi ve Pierre Bourdieu’nün circulation internationale des idées yaklaşımı uygulanıyor.

İran, Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya Arasında: Azerbaycan Tarihi

Proje sorumlusu: Dr. Zaur Gasimov

Proje süresi: 2013-2017

“Historical Dictionary of Azerbaijan” başlıklı yayının yeni baskısında Azerbaycan’ın tarihi, siyaseti ve toplumu transkültürel bir perspektiften bakılarak ansiklopedik bir yaklaşımla aktarılıyor. Odak noktasında, önceleri Rusya, sonraları Sovyetler ve Orta Doğu’nun birbiriyle bağlantılı tarihinin kesişme noktası olan Doğu Kafkasya’nın tarihindeki anahtar kavramlar ve yardımcı önermeler yer alıyor. Z. Gasimov bu kapsamda Azerbaycan’ın düşünce tarihinin araştırılmasına ağırlık veriyor. Kitap 2017 yılında yayınlanmıştır.
Gasimov, Zaur. Historical Dictionary of Azerbaijan. New Edition. Lanham 2017.

Inscribing Humanism through Translation: On the Debates Surrounding Translation from Classical Languages and the Translation Bureau during the 1930s and 1940s [Hümanizmin çeviriyle yazımı: 1930’lar ve 1940’larda Çeviri Bürosu ve klasik dillerden çeviriler etrafındaki tartışmalar üzerine]

Proje sorumlusu: Till Luge, M.A.

Proje süresi: 2015–2017

Türkiye’de hümanizm düşüncesi 1930’lu yılların ortalarından itibaren Batı kültürünün değil, evrensel kültürün, dolayısıyla da potansiyel olarak aynı zamanda Türk kültürünün bir parçası olarak yoğun biçimde tartışıldı. Bu tartışmanın anahtar kişileri arasında, Türkiye’ye göç eden Almanca konuşan profesörlerin ağırlıklı olarak edebiyat bilimleri ve klasik-hümanist dallarda eğitim alan öğrencileri yer aldı. Reformist bir hümanizmin bu öncü düşünürleri evrensel hümanist idealleri kabul ediyorlardı ve gördükleri eğitim dolayısıyla da çeviri pratiği konusunda yoğun deneyim sahibiydiler. Bu araştırma projesi öncelikle edebiyat, çeviri ve eleştiri dergilerinde yürütülen, klasik eserlerin çevrilmesi yoluyla bir hümanist devrim gerçekleştirme tartışmalarını inceliyor. Devrimci bir hümanizm konusunda Türkiye’de yapılan tartışmalar; Türkiye’ye sığınan Almanca konuşan bilim insanlarının bu genç Türk entelektüel kuşağın hocaları olarak sahip oldukları rol yüzünden aynı zamanda hümanizm, neo-hümanizm ve ‘Üçüncü Hümanizm’ konusundaki Avrupalı söylemler, özellikle de Alman söylemleri bağlamında inceleniyor.

Bilgi Aktarımından Yeni Bilimsel Perspektiflere: 1935-1948 Yılları Arasında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Şarkiyat ve Filoloji Araştırmalarının Dönüşümü

Proje Sorumlusu: Till Luge, M.A.

Proje Süresi: 2013 – 2015

Türkiye’de sürgündeki bilim insanlarıyla ilgili bilimsel çalışmaların büyük bölümü bu bilim insanlarının Türk bilimine katkıları ve kişisel ve ailevi açılardan yaşadıkları sorunlarla ilgilidir. Bu araştırma projesi ise sürgündeki araştırmacıların kendi bilimsel alanlarına yaptıkları katkıya odaklanmaktadır ve onların Türkiye’de geçirdikleri süre içinde perspektiflerinin nasıl değiştiği incelenecektir. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi örneğinde; sürgündeki Alman akademisyenlerin diğer sürgündeki bilim insanlarıyla ve Türk meslektaşlarıyla yaptıkları disiplinler arası işbirliğinin, kaynaklar ve daha önce çalıştıkları alanlardaki araştırma imkanları açısından yaşadıkları sıkıntıların, Almanya’da karşı karşıya kaldıkları ayrımcılık ve tehditlerin, Türkiye’deki mülteci statülerinin, hümanist ve sosyalist Türk akademisyenlerle yaşadıkları kişisel ve akademik yakınlığın çalışmalarını nasıl etkilediği gösterilecek. Bu projenin tezi, sürgündeki araştırmacıların ilgilerinin karşı karşıya kaldıkları çok çeşitli marjinalleştirmeler sonucunda kendi disiplinleri içinde kenarda kalmış, hatta bu disiplinlerin sınırlarının dışına taşan konulara yöneldiği ve bu şekilde oryantalizm ve filoloji dallarında yeni perspektiflerin oluşmasının yolunun açıldığıdır.

Gasimov, Zaur. “Modernisierer und Mittler im polnisch-türkischen intellektuellen Nexus”. Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung 65, 2016. 241-265.

—-. “Aserbaidschan: Exportware Führerkult. Aliyev-Verehrung als Außenpolitik”. Osteuropa. 65/7-9, 2015. 599–612.

—-. “Aserbaidschan: Exportware Führerkult. Der Personenkult um Heydar Aliyev”. Osteuropa. 7-10, 2015. 599–612.

—-. “Becoming Azerbaijani Through Language: On the Impact of Cəlil Məmmədquluzadə’s Anamın Kitabı”. Daniela Kuzmanovic, Elisabeth Özdalga (Yay. haz.). Novel and Nation in the Muslim World. Literary Contributions and National Identities. New York: Palgrave Macmillan 2015. 48–64.

—-, Lemke Duque, Carl Antonius. “Introduction. Outlines of a Logical Constitutive Model of Cultural Transfer”. Transfer and Translation: Comparativ – Zeitschrift für Globalgeschichte und vergleichende Gesellschaftsforschung. 2, 2015. 7–15.

—-, Aksakal, Hasan. “Not Quite In, But Via Europe. Reading Lenin in Turkey”. Transfer and Translation: Comparativ – Zeitschrift für Globalgeschichte und vergleichende Gesellschaftsforschung, 2, 2015. 45–58.

—-, Lemke Duque, Carl Antonius (Yay. haz.). Transfer and Translation: Comparativ – Zeitschrift für Globalgeschichte und vergleichende Gesellschaftsforschung, 2, 2015.

—-. “History-Writing and History-Making in Azerbaijan. Some Reflections on the Past Two Decades of Independence”. Birgit Schlyter (Yay. haz.). Historiography and Nation-Building Among Turkic Populations. Bd. 5. Istanbul: Swedish Research Institute in Istanbul 2014. 69–89.

—-. “Rechtsideologie und Nationalismus als Beobachtung und Transfer. Der Fall Roman Dmowskis im Polen der Jahrhundertwende”. Historische Mitteilungen der Ranke-Gesellschaft. 26, 2014. 71–85.

—-. “Spengler im heutigen Russland. Zur Neu-Eurasischen Rezeption der Kulturmorphologie”. Gilbert Merlio, Daniel Meyer (Yay. haz.). Spengler ohne Ende. Ein Rezeptionsphänomen im internationalen Kontext. Frankfurt a.M.: Peter Lang 2014. 243–256.

—-. “Vom Panslavismus über den Panturkismus zum Eurasismus. Die russisch-türkische Ideenzirkulation und Verflechtung der Ordnungsvorstellungen im 20. Jahrhundert”. Stefan Troebst, Agnieszka Gasior, Lars Karl (Yay. haz.). Post-Panslavismus. Slavizität, Slavische Idee und Antislavismus im 20. und 21. Jahrhundert. Göttingen: Wallstein Verlag 2014. 448–474.

—-. “Bolshevik Post-Colonialism, Eurasian Perspective and Entangled Intellectuals. Russian Debates on Spengler in the Interwar Period”. Zaur Gasimov, Carl Antonius Lemke Duque (Yay. haz.). Oswald Spengler als europäisches Phänomen. Der Transfer der Kultur- und Geschichtsmorphologie im Europa der Zwischenkriegszeit (1919–1939). (Institut für Europäische Geschichte Yayınları, Beiheft 99). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2013. 67–82.

—-, Lemke Duque, Carl Antonius (Yay. haz.). Oswald Spengler als europäisches Phänomen. Der Transfer der Kultur- und Geschichtsmorphologie im Europa der Zwischenkriegszeit (1919-1939). (Institut für Europäische Geschichte Yayınları, Beiheft 99). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2013.

Uluslararası Konferans: Mimesis in Transl/national Turn

Proje sorumluları: Prof. Dr. Raoul Motika, Dr. Yiğit Topkaya & Prof. Dr. Özlem Öğüt

Etkinlik tarihi: 17–18.12.2015

Ana işbirliği ortağı: Boğaziçi Üniversitesi

Mimesis in Transl/national Turn konferansı kapsamında, Erich Auerbach’ın büyük eseri Mimesis: Batı Edebiyatında Gerçekliğin Temsili ‘nin alımlama tarihi ve eserin oluştuğu bağlam temelinde özellikle edebiyatın ve edebi çevirinin “taklit eden sanat” olarak etkisi ele alındı. Disiplinlerarası sürdürülen tartışmanın odağında kültürel dönüşüm süreçlerinin analizi yer aldı.

Orient-Institut Istanbul’da Konferans Serisi: Borderlands, Encounters and Actors. Turkish-Russian Relations and Entangled History Revisited

Proje sorumlusu: Dr. Zaur Gasimov

Etkinlik tarihi: 2014 ilkbaharı

“Borderlands, Encounters and Actors: Turkish-Russian Relation and Entangled History Revisited [Temas alanları, karşılaşmalar ve aktörler: Türk-Rus ilişkilerine ve karmaşık tarihine yeniden bakış]” başlıklı konferans serisinin merkezinde Geç Osmanlı ve Geç Çarlık dönemlerinden Sovyetler Birliği’nin dağılmasına (1991) kadar geçen sürede Rus-Türk bağlantılarının tarihi yer aldı. Türkiye’de Slavistik ve Rus dili ve edebiyatı araştırmalarının gelişimi, Rus edebiyatının Türkçeye çevirisi tarihi, Rus ve Türk devlet anlayışının karşılaştırmalı değerlendirilmesi ve Kırım’da güncel durum gibi farklı disiplinlerden sunumlarla konunun farklı yüzleri ele alındı. Konferans serisinde, Türk-Rus ve Osmanlı-Slav ilişkileri konusunda çalışan Ankaralı ve İstanbullu Türk bilim insanlarının sunumları da yer aldı.

Atölye Çalışması: Altı yüzyıl boyunca İstanbul’da Osmanlı-Polonya bağlantıları: Kimlikler ve entelektüel aktarımlar

Proje sorumluları: Dr. Zaur Gasimov, Dr. Richard Wittmann, Paulina Dominik (Oxford University), Katarzyna Papierz (IFEA) und Michal Polczynski (Georgetown University)

Etkinlik tarihi: 13–14.3.2014

Bu uluslararası ve disiplinler arası atölyenin hedefi Polonya, Osmanlı ve Türk bağlantılar tarihinin entelektüel boyutlarıyla birlikte incelenmesiydi. Atölyenin odağında bu iki emperyal sınır alanının altı yüzyıllık etkileşimi yer aldı. Sunumlar, Polonya-Litvanya Birliği ve Osmanlı İmparatorluğu arasında 16. yüzyılda yaşanan göç; Polonyalı göçmenlerin ve sığınmacıların Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşanan gelişmelere etkileri; İstanbul’da 19. yüzyılın ikinci yarısında Fransızca yazılan Polonya kadın edebiyatının ortaya çıkışı ve sürgünde yaşayan Kırım Tatarı politikacı ve aydın Cafer Seydahmet’in savaşlar arası dönemde Polonya, Kırım ve Türkiye arasındaki etkinliği konuları ele alındı.

Hamburglu Diplomat ve Şarkiyatçı Andreas David Mordtmann

(1811-1879) – Geç Osmanlı Tarihine Şahitlik

Proje sorumlusu: Tobias Völker, M.A. (Universität Hamburg)

Destekleyen: OII (Doktora bursu), 1.5̶ 31.10.2016)

Bu doktora projesinin konusu Hamburglu şarkiyatçı David Mordtmann’ın hayatı ve eserleri (1811-1879). Mordtmann 1846 yılında İstanbul’a geldi ve önce Alman Konsolosluğu’nda diplomat, 1860’dan itibaren de Osmanlı devlet memuru olarak çalıştı. Mordtmann, burada kalışından araştırmaları için yararlandı: Anadolu’yu gezdi, madeni paralar ve mühürler topladı, kitabeler çözümledi, el yazmaları çevirdi. Aynı zamanda da siyasi gözlemci ve gazeteci olarak çalıştı. Yazılarının ortak özelliği sahip olduğu özel transkültürel perspektifti; çünkü Mordtmann hem İstanbul’daki Alman cemaati içinde hem de çeşitli Osmanlı çevrelerinde etkindi. Osmanlı devlet memuru olarak, gerçekleştirilen reformlara katkıda bulundu ve yazılarıyla geniş bir Alman kitlesini bu reformlar konusunda bilgilendirdi. Doktora çalışmasında, bu durumun Mordtmann’da yarattığı karşıt duygular ve Tanzimat Reformları (1839-1876) döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşanan köklü politik ve toplumsal değişimler konusunda yazarken sahip olduğu özel bakış incelenecek. Aynı zamanda da yerinde yaptığı incelemelerle Osmanlı araştırmaları alanı için önemli temel çalışmalar gerçekleştiren Mordtmann’ın araştırmacı kimliği öne çıkartılacak.