Proje sorumlusu: Dr. Richard Wittmann
Ana işbirliği kuruluşu: Fritz Thyssen Stiftung
Proje süresi: 2013’ten bu yana
Avrupa ve Amerika’da yapılan Birinci Dünya Savaşı araştırmalarında Osmanlı savaş alanları ve Osmanlı bölgelerinde ve Batı Asya’da yaşanan gelişmeler neredeyse hiç dikkate alınmadı. Bu nedenle de bu dünya savaşının gerçek boyutları da gerektiği gibi anlaşılamadı. Orient-Institut Istanbul’un Birinci Dünya Savaşı ile ilgili ağırlıklı araştırma konusu, Osmanlı cephelerini dünya çapındaki savaş araştırmalarının merkezine taşımaya, yeni sorular ortaya atmaya ve milliyetçi mitleri güncel araştırmalar temelinde eleştirel bir bakışla sorgulamaya katkıda bulunmayı amaçlıyor.
Bu konudaki etkinlikler arasında 2013-2018 yılları arasında Thyssen Konferansları gibi (2013-2018) çok sayıda araştırma yönelimli etkinlik, Nisan 2014’teki büyük Birinci Dünya Savaşı Konferansı, yine Thyssen-Stiftung ile birlikte 2018 için hedeflenen bir uluslararası konferans ve çeşitli yayın projeleri sayılabilir. Orient-Institut Istanbul’un konunun farklı yönlerine ilişkin araştırmaları, savaşın Osmanlı bölgelerindeki ve bu bölgeler dışındaki nedenleri, gidişatı ve sonuçları ile ilgili uluslararası tartışmaya yaptığı başka bir önemli katkı. Bu kapsamda, A. Toumarkine’in bölüm yayıncılığını üstlendiği Online Encyclopedia of the First War’a OII tarafından yapılan katkılar da sayılabilir.
Seçilmiş Yayınlar
Wittmann, Richard, Cora, Yaşar Tolga (Yay. Haz.). Fighting Under the Same Banner: Memories from the Ottoman Theater of the Great War. Archiv Orientální, 88(3). Prag: 2021.
Oliver Stein. Nachrichtendienstoffizier im Osmanischen Reich. Ernst Adolf Muellers Kriegseinsatz und Gefangenschaft im Vorderen Orient 1915-1919. Mit einer kritischen Edition seiner Erinnerungen. (Istanbuler Texte und Studien cilt 41) Baden-Baden: Ergon Yayınevi 2018.
Toumarkine, Alexandre; Öktem, Emre. „Will the Trojan War take place? Violations of the rules of war and the Battle of the Dardanelles (1915)”. International Review of the Red Cross. 2016. 1047–1064.
Toumarkine, Alexandre; Beşikçi, Mehmet. „Jay Winter ile bir Söyleşi: Cihan Harbi’ne Ulus-Aşırı bir Perspektiften Bakmak”. Toplumsal Tarih. 244, 2014. 42-47.
Toumarkine, Alexandre „L’invention permanente des soldats inconnus en Turquie“. François Cochet, Jean-Noël Grandhomme (Hrsg.). Les soldats inconnus de la Grande Guerre: la mort, le deuil, la mémoire. Saint-Cloud: Éd. Soteca 2012. S. 191-206.
Araştırma Konusuna İlişkin Pera-Blätter Sayıları
Pera-Blätter 31: Oliver Janz, Der Erste Weltkrieg als globaler Krieg, Bonn 2016.
Pera-Blätter 30: Michael Ursinus, Sarajevo, an Ottoman city of many names and disputed history. Bonn 2015.
Pera-Blätter 29: Jay Winter, The trans-national history of the Great War. Bonn 2015.
Pera-Blätter 27: Erik Jan Zürcher, What was different about the Ottoman war? Bonn 2014.
Pera-Blätter 25: Gerd Krumeich, Der Erste Weltkrieg: Vom Krieg der Großmächte zur Katastrophe Europas. Bonn 2014.
Etkinlikler
Uluslararası Konferans: Not All Quiet on the Ottoman Front: Neglected Perspectives on a Global War, 1914–18
Proje sorumluları: Prof. Dr. Raoul Motika & Dr. Alexandre Toumarkine, destekleyen: Gülayşe Öcal-Schiweck, M.A.
Etkinlik tarihleri: 8–12.04.2014
Ana işbirliği kuruluşu: Tarih Vakfı
Türkiye’den tarihçilerin kurduğu bağımsız bir ağ olan Tarih Vakfı ile Birinci Dünya Savaşı’nın başlangıcının 100. Yılı vesilesiyle 2014 yılında düzenlenen bu büyük konferans kapsamında yaklaşık 80 sunum yapıldı. Konferansın öncelikle yeni askeri tarih ve savaş deneyimleri, savaş organizasyonu ve savaş söylemleri konularında Osmanlı savaş alanlarına ilişkin araştırmalar için yeni ölçüler geliştirmesi amaçlandı. Bu nedenle de organizatörler kuzey, doğu ve güneydeki Osmanlı cephelerini merkeze alarak ulusal ve ulusalcı bakış açılarını bilinçli ulusaşırı bir tercihle yumuşatmaya ve askeri tarih dışı konuları öne çıkarmaya çalıştılar.
Konferansla ilgili Zaur Gasimov tarafından hazırlanmış kapsamlı bir rapor yayınlanmıştır.
Thyssen Lectures 2013–2018: The Great War Beyond National Perspectives
Proje sorumluları: Prof. Dr. Raoul Motika & Dr. Alexandre Toumarkine
Etkinlik tarihleri: 2013 -2018 (yılda bir ya da iki konferans)
Ana işbirliği kuruluşlar: Boğaziçi Üniversitesi, Sabancı Üniversitesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi & Tarih Vakfı
Destekleyen: Fritz Thyssen Stiftung
- yüzyılın en büyük felaketlerinden biri olan Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu’nun ve başka çok etnisiteli imparatorlukların yıkılmasına ve eski siyasi ve ekonomik düzenin dağılmasına yol açtı. Orient-Institut Istanbul ve Fritz Thyssen Stiftung, savaşın yüzüncü yıldönümü vesilesiyle Türkiye’nin önde gelen bilim kuruluşlarıyla işbirliği yaparak “Büyük Savaş”ın ortaya çıkışını, gidişatını ve sonuçlarını ele aldılar. Konferans serisi aynı zamanda savaşın yıkıntıları üzerinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti gibi devletlerin gelişimine de ışık tutmayı hedefliyor. Thyssen Konferansları kapsamında 2013-2018 yılları arasında uluslararası alanda tanınmış dokuz Dünya Savaşı araştırmacısı İstanbul’un önde gelen üniversitelerinden birinde ve İstanbul dışındaki bir üniversitede konferans verecek. Bu projede OII, Tarih Vakfı ile sıkı bir işbirliği içinde çalışacak. Fritz Thyssen Stiftung, bu etkinlik formatını mali açıdan destekleyerek, Orient Institut Istanbul’un Türkiye bilim çevrelerine entegrasyonuna katkıda bulunuyor.
Bugüne kadar gerçekleşen konferanslar:
Thyssen Lectures I
Prof. em. Dr. Gerd Krumeich, Universität Düsseldorf
Birinci Dünya Savaşı: Büyük Devletlerin Savaşından Avrupa’nın Felaketine
5 Kasım 2013, Dokuz Eylül Üniversitesi (Izmir)
7 Kasım 2013, Sabancı Üniversitesi (Istanbul)
Yayınlar: Pera-Blätter 25.
Thyssen Lectures II
Prof. Dr. Jay Winter, Yale University
Understanding the First World War: A Transnational Moment in Historical Study
10 Nisan 2014, İstanbul Bilgi Üniversitesi
Yayınlar: Pera-Blätter 29.
Thyssen Lectures III
Prof. Dr. Oliver Janz , Freie Universität Berlin
Küresel Bir Perspektiften Birinci Dünya Savaşı
3 Kasım 2014, Boğaziçi Üniversitesi (Istanbul)
4 Kasım 2014, Abant İzzet Baysal Üniversitesi (Bolu)
Yayınlar: Pera-Blätter 31.
Thyssen Lectures IV
Prof. Dr. John Horne, Trinity College, Dublin
A Colonial Expedition? The French Soldiers’ Experience at the Dardanelles
21 Nisan 2015, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi (Bilecik)
1915 and the “Totalizing Logic”of the First World War
22 Nisan 2015, Sabancı Üniversitsi (Istanbul)
Thyssen Lectures V
Prof Dr. Eugene Rogan, Oxford University
The Fall of the Ottomans: The Great War in the Middle East
30 Kasım 2015, Çukurova Üniversitesi (Adana)
Recruiting Prisoners: The Ottomans and the British in the First World War
Mahkumları Asker Olarak Kullanmak: Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlılar ve İngilizler
1 Aralık 2015, İstanbul Bilgi Üniversitesi (Istanbul)
Thyssen Lectures VI
Prof. Dr. Jörn Leonhard, Universität Freiburg
Empires, Nation States and Global Violence: The First World War in Perspective
İmparatorluklar, Ulus Devletler ve Küresel Şiddet: Genel bir Perspektiften Birinci Dünya Savaşı
11 Nisan 2016, Bilkent Üniversitesi (Ankara)
13 Nisan 016, Boğaziçi Üniversitesi (Istanbul)
Sergi “Il est bon de respirer loin des balles et des canons”
Proje sorumlusu: Dr. Alexandre Toumarkine
Etkinlik tarihi: 2014
Ana işbirliği kuruluşu: Institut français d’Istanbul
Orient-Institut Istanbul, Institut Français d’Istanbul işbirliğiyle “Il est bon de respirer loin des balles et des canons” (“Burası Sakin. Karşı Kıyıda Cephe Var”) başlıklı sergiyi gerçekleştirdi. Sergi önce Institut Français d’Istanbul’da (IFI), ardından da Bursa, Ankara, Bozcaada ve İzmir’de gösterildi. Serginin konusu, Fransız askerlerin kartpostallarda dile getirdikleri Çanakkale Savaşı’ndaki deneyimlerini konu alıyor. Rütbesiz askerlerin bu kartpostallarda yazdıkları, onların kişisel hikayelerine, aileleri ve arkadaşlarıyla ilişkilerine ve savaşla ilgili algılarına son derece kişisel bir bakış sunuyor.
Konuk Araştırmacılar
Ottoman Painting and Painters During the First World War
Proje sorumlusu: Gizem Tongo-Overfield, M.A. (University of Oxford)
Destekleyen kuruluş: OII (Postdoc-Stipendium, 15.10.2015–15.04.2016)
World War I and the Armenian Catastrophe: The Politics of the Archive, Fiction and Auto-/ Biographies in Turkey
Proje sorumlusu: Dr. Hülya Adak (Sabancı-Universität Istanbul)
Destekleyen kuruluş: OII (Postdoc-Stipendium, 01.10.2011–30.05.2012)
Sonlandırılmış Projeler
Antoine Köpe’nin Aile Arşivi ve Anıları
Proje sorumluları: Prof. Dr. Raoul Motika & Dr. Alexandre Toumarkine (yönetmen Nefin Dinç işbirliğiyle)
Motika ve A. Toumarkine, belgesel film yönetmeni Nefin Dinç işbirliğiyle büyük bir proje kapsamında Macaristan kökenli İstanbullu Antoine Köpe’nin on ciltlik anılarını ve aile arşivini ele alıyor. Antoine Köpe, özellikle Filistin cephesinde, ama aynı zamanda da işgal sırasında İstanbul’da yaşadığı savaş deneyimlerini içeren zengin bir malzeme bıraktı. Dinç, Motika ve Toumarkine‘in bilimsel danışmanlığı ışığında bu konuda bir belgesel film çekiyor. Ayrıca A. Toumarkine, Köpe’nin Fransızca kaleme aldığı anıları Elsa Gignoux ile birlikte yayına hazırlıyor. Proje kapsamında ayrıca bir monografi, çok sayıda makale ve 2018 yılında Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi’nde (ANAMED) açılacak bir sergi hazırlanıyor.
Bilimsel giriş ile yorumlanarak Ernst-Adolf Mueller’in Savaş Anıları‘nın (1898–1990) yayınlanması
Proje sorumlusu: Prof. Dr. Raoul Motika
Proje çalışanı: Dr. Oliver Stein
Proje süresi: 2017–2018
Beş ay sürmesi öngörülen bu projede, Ernst-Adolf Mueller’in (1898-1990) Osmanlı İmparatorluğu’nda yaptığı askerliğe ilişkin anılarının geniş bir giriş bölümü ile birlikte ve yorumlanarak yayımlanmasını hedefledi. Yayına, Mueller tarafından daktilo edilmiş ve bugün Bayerisches Hauptstaatsarchiv’de saklanan metin ve ailesi tarafından saklanan çeşitli metinler temel teşkil ediyor. Projeyi gerçekleştiren Alman askeri tarihçisi Dr. Oliver Stein uzun yıllar boyunca, 1845-1918 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu’nda görev yapmış olan Alman askerlerin yaşamını inceledi. Münihli saygın bir akademisyen ailenin çocuğu olan Mueller, daha gençlik yıllarında Türkçe öğrenmişti. Bu nedenle de 1915’te savaşa katılmak üzere kendi arzusuyla başvurduğunda Genelkurmay III b bölümüne (İstihbarat) alındı ve Osmanlı İmparatorluğu’nda görevlendirildi.
Orada gizli gözlemci, çevirmen ve Bedevi kabileleriyle bağlantılardan sorumlu görevli olarak çalıştı. 1918’de savaş esiri olarak Mısır’da bir Britanya esir kampında kaldı. Dil konusundaki becerileri sayesinde – annesi Amerikalıydı – kamp yönetiminin çevirmeni olarak görevlendirildi. Bu kaynağın iki açıdan büyük önemi var: Birincisi, bazı alanlara açtığı birinci elden anlatım perspektifiyle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Alman askerlerin anılarında şimdiye kadar doldurulmamış bir boşluğu dolduruyor. İkincisi, askeri istihbaratın Osmanlı İmparatorluğu’ndaki çalışmaları ile ilgili (“Nachrichtenstelle für den Orient“ten farklı olarak) bugüne dek fazla bir bilgi yoktu. Mueller görevleri ve dil konusundaki becerileri sayesinde sık sık Türkler ve Araplar, en sonunda da İngilizler arasında kültürel bir aracı rolü oynadı. Bu da onun yazdıklarını savaş sırasındaki kültürlerarası ilişkiler açısından ilginç kılıyor. Yazarının 1920’li ve 1930’lu yıllardaki siyasi açıdan çok hareketli biyografisinin yaşanan tarih açısından önemli bilgiler için de kaynak teşkil ettiği göz önünde bulundurulduğunda, bu anılar metninin Birinci Dünya Savaşı’nın çok geç tarihli bir değerlendirmesi olarak nadir bulunan bir belge özelliği taşıdığı da söylenebilir. Ayrıca, Mueller’in savaş esiri olarak yaşadıklarının Yahudilik ve Siyonizm konularıyla yaşam boyu sürmüş ve ikilemlerle dolu bir hesaplaşmanın çıkış noktası olması da konuyu ayrıca ilginç kılıyor.
Kitap Orient-İnstitut Istanbul tarafından yayınlanan “Istanbuler Texte und Studien” (ITS) dizisinde 2018 sonbaharda yayınlanmıştır.
Bu projenin finansmanı Fritz Thyssen Vakıfı tarafından sağlamıştır.