Karşılıklı ve Uzun Vadeli Bakış Açılarından Avrupa-Türkiye İlişkileri

Yayın Projesi: Tarihte ve Günümüzde Bursa ve Almanlar

Proje sorumlusu: Prof. Dr. Raoul Motika & Dr. Malte Fuhrmann

Proje süresi: 2011-2015 (tamamlandı)

Türkiye’nin dördüncü büyük şehri olan Bursa bugüne dek Türk-Alman ilişkileri tarihi araştırmalarında neredeyse hiç dikkat çekmemiştir. Bu açığı kapatmak üzere Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin teşviki ve sponsorluğu ile Orient-Institut Istanbul öncülüğünde kapsamlı bir işbirliği projesi ortaya çıktı. Proje, Bursa’daki farklı kurumların yanı sıra İstanbul’daki Alman Arkeoloji Enstitüsü, Goethe Enstitüsü ve İstanbul’daki Alman Başkonsolosluğu’nun aktif desteğini aldı. Prof. Dr. Raoul Motika ve Dr. Malte Fuhrmann tarafından yürütülen projede Türkiye, Almanya ve Fransa’da çalışmakta olan on bilim insanı Bursa’nın Almanya ve Almanlarla ilişkilerinin farklı yönlerine dair makaleler kaleme aldılar. Projenin sonuçları kitap olarak yayımlandı.

Kültürel Bir Çeviri Süreci Olarak Türkiye’ye Bilim Göçü.

Traugott Fuchs: Bilim ve Siyasetin Kesişme Noktasında Bir Filolog ve Sanatçı

Proje sorumlusu: Dr. Yiğit Topkaya

Proje süresi: 2014-2015

Destekleyen kuruluş: Schweizerischer Nationalfonds (SNF)

Yiğit Topkaya’nın doktora-sonrası bu projesi, bilim göçünü siyasi kültür tarihi çerçevesinde ele alan araştırmaların bir devamını oluşturuyor. 1933’ten sonra Türkiye’ye göç eden ve anadilleri Almanca olan bilim insanlarının, bu ülkede gerçekleştirilen üniversite reformları ve toplumsal reformlar üzerindeki yapısal etkileri araştırılıyor. Bu çalışma, özellikle Roman dilleri ve edebiyatı uzmanları Leo Spitzer, Erich Auerbach ve Traugott Fuchs etrafında oluşan akademik çevrenin araştırma ve eğitim faaliyetlerine odaklanıyor. “Çeviri olarak kültür” konseptine dayanılarak, bilim göçmenleri ve Türk eğitim politikaları arasındaki etkileşim bağlamı, ulusaşırı bilim tarihi zemininde bir “cross-cultural translation” süreci olarak yorumlanıyor. Bu amaçla, Traugott Fuchs’un bugüne dek yeterince araştırılmamış, geniş kapsamlı özel arşivinde yer alan belgeler değerlendiriliyor. Bu proje çerçevesinde OII, Boğaziçi Üniversitesi’yle birlikte, Dr. Yigit Topkaya, Prof. Dr. Özlem Öğüt Yazicioglu ve Prof. Dr. Raoul Motika tarafından düzenlenen bir kongre gerçekleştirdi: “Mimesis in Trans/National Turn” (İstanbul, 17–18. 12.2015). Genişletilmiş bir kongre kitabı yayıma hazırlanmaktadır.

Uluslararası Bilgi Dolaşımı ve Önündeki Engeller: Max Weber ve Sigmund Freud örneğinde, Türkiye’de kuramsal eserlerin tanıtımı ve disiplin oluşturma sürecinde karşılaşılan tuzaklar, yanlış anlamalar, gecikmeler, süreksizlik ve başarısızlıklar

Proje sorumlusu: Dr. Alexandre Toumarkine

Proje süresi: 2012

Bu proje, Batılı düşünürlerin fikirleri ve eserlerinin Türkiye’ye taşınması ve bilgi aktarımı temelinde bir disiplin oluşturulması üzerine, uzun yıllara yayılmış bir çalışmanın sonucudur. Türkiye’de Batı’dan bilgi aktarımı, ağırlıklı olarak batılılaşma paradigması üzerinden şekillenmiş ve bir „milli bilgi“ yaratılması gereğine tabi kılınmıştı. Max Weber yorumları bir yandan Doğu’nun Avrupa-merkezci tahayyüllerine ilgi duyarken, aynı zamanda bu anlayışlara karşı eleştirel bir duruş da geliştirir. Buna rağmen fikirlerin aktarımı yalnızca oksidentalizm ve milliyetçilik arasındaki gerilimle sınırlı değildir. Bilginin içselleştirilmesi, bu gerilimin çözülmesini sağlayacak olan karmaşık, çoğu zaman tamamlanmamış, ancak gerekli bir süreçtir. Ancak başarılı entelektüel aktarım süreçlerinin sonuçlarına odaklanan bakış, bu gerilimi ve sürece içkin olan karmaşıklığı gizler. Dahası bu aktarım, Türkiye’deki eğitim ortamının disipliner yapılarına yenik düşer ve eşzamanlı alternatif yaklaşımlarla, Weber örneğinde özellikle de Türkiye’de belirleyici bir rol oynamış olan Durkheim’ın fikirleriyle rekabete girer.

Pierre Bourdieu’nün belirttiği gibi, eserlerin bağlamları dolaşımlarının bir parçası değildir; eserler milli sınırları böyle aşarlar. Türkiye örneğinde, önemli bilim insanlarının, çıktıkları bağlamlarda görülmeyen bir biçimde, farklı disiplinler içinde değerlendirildikleri gözlemlenebilir; bu durum, sözgelimi Sigmund Freud’u bir psikiyatrist olarak değil, filozof ve pedagog olarak ya da Max Weber’i bir sosyolog olarak değil, siyasi ve tarihsel iktisatçı olarak değerlendiren erken dönem yorumlarında görülebilir. Bundan ötürü bu projede, aktarım sürecindeki aracıların rolü, onların entelektüel kaynakları ve yerel bilgi ortamındaki konumlanışları göz önünde bulundurularak araştırılıyor. Bu nedenle proje, sorunlu aktarımlara, özellikle de başarılı bir sahiplenme ilişkisinin ancak onlarca yıllık bir gecikmeyle kurulabildiği Freud ve Weber yorumlarına odaklanıyor. Bu projeyle ilgili yayımlanmış bir makale ve bir sunum bulunmaktadır:

Bilgi Aktarımından Yeni Bilimsel Perspektiflere: 1935 ve 1948 yılları arasında Ankara Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi’ndeki şarkiyatçılık ve filoloji araştırmalarının dönüşümü

Proje sorumlusu: Till Luge, M.A.

Proje süresi: 2013-2015 (tamamlandı)

Türkiye’de sürgün hayatı yaşayan Alman bilim insanları üzerine yapılmış bilimsel çalışmaların büyük bir bölümü, bu sürgünlerin Türkiye’deki bilime yaptıkları katkılar ve yaşadıkları kişisel ve ailevi sıkıntılar ile ilgilidir. Bu araştırma projesi, bu araştırmacıların kendi bilimsel disiplinlerine yaptıkları katkılara eğiliyor; bu sürgünlerin sahip oldukları bakış açılarının Türkiye’de yaşadıkları dönem içinde nasıl bir değişim geçirdiği inceleniyor. Diğer sürgünlerle olduğu kadar, Türk meslektaşlarla da geliştirilen yeni türden disiplinler-arası işbirliğinin, o güne dek çalıştıkları alanlardaki kaynak ve araştırma imkânlarının yetersizliğinin, Almanya’da maruz bırakıldıkları ayrımcılık ve baskının yanı sıra Türkiye’deki mülteci statülerinin ve hümanist ve sosyalist Türk akademisyenlere akademik yakınlıklarının Alman sürgünlerinin çalışmalarını nasıl belirlediği, Ankara’daki Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi örneği üzerinden anlatılıyor. Bu proje, çeşitli marjinalleştirme süreçlerinin, kendi disiplinlerinin kenarında ya da dışında kalan konuları ele almaya yönelik ilgileri güçlendirdiği ve böylelikle şarkiyatçılık ve filoloji dallarında yeni bakış açılarının ortaya çıkmasını sağladığı sonucuna varıyor.

Osmanlı kentinde Avrupa Habitusu – 19. ve 21. yüzyılda şehir planlaması, kültürel pratikler ve ihtilaflar

Proje sorumlusu: Dr. Malte Fuhrmann

Proje süresi: 2010-2013 (tamamlandı)

Proje 1839-1908 yılları arasındaki dönemde Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupalılaştırılması diye nitelenen süreci araştırıyor. Bugüne dek yapılmış araştırmalarda söz konusu dönem özellikle fikirler ve siyaset tarihi ile (dış-)ekonomik ya da sosyo-kültürel değişim açısından incelenmişti. Bu projede farklı olarak, konunun bugüne dek hiç dikkate alınmamış yönlerini ve aktörlerini daha güçlü bir biçimde görünür kılmak için, kültürel düzleme ağırlık verildi.

Fuhrmann, Malte; Motika, Raoul (Yay. Haz.). Tarihte Bursa ve Almanlar. Bursa und die Deutschen. Bursa: Bursa Kültür A.Ş. 2016.

Wittmann, Richard. “Papierblumen, Seide und Thermen am Fuße des Olymps. Bursa in deutschsprachigen Reiseberichten von der Renaissance bis zur Romantik”. Malte Fuhrmann & Raoul Motika (Yay. Haz.): Tarihte Bursa ve Almanlar / Deutsche in Bursa. Bursa: Belediye Yayınları, 2016. 42-67.

Alexandre Toumarkine. “The Introduction of Max Weber’s Thought and its Uses in Turkey. National Stakes and Foreign Actors”. Max Weber Stiftung (Yay. Haz.) [Michael Kaiser, Harald Rosenbach tarafından gözden geçirildi], Max Weber in der Welt – Rezeption und Wirkung. Tübingen: Mohr Siebeck 2014. 33-46.

Fuhrmann, Malte. “Die Bagdadbahn”. Jürgen Zimmerer (Yay. Haz.). Kein Platz an der Sonne. Erinnerungsorte der deutschen Kolonialgeschichte. Frankfurt: Campus 2013. 190-207.

—-. “‘Our New and Great Cultural Missions in the Orient’: German Faith-Based and Secular Missionary Activities in the late Ottoman Empire”. Haldun Gülalp, Günter Seufert (Yay. Haz.). Germany and Turkey in Interaction. Religious Identities and Institutions. Londra: Routledge 2013. 47-60.

—-. “Anti-, Non-, or Post-Saidian?: The Challenge of Discussing German Orientalism”. Rezensionsessay zu Marchand, Susanne. German Orientalism in the Age of Empire. Cambridge: University Press 2009.

—-. “Deutschlands Abenteuer im Orient. Eine Geschichte semi-kolonialer Entanglements”. Hatice Bayraktar, Ramazan Çalik, Claus Schönig (Yay. Haz.). Türkisch-Deutsche Beziehungen. Perspektiven aus Vergangenheit und Gegenwart. Berlin: Klaus Schwarz Verlag 2012. 10-33.

—-. “Die Mekkabahn/The Mecca Railway”. Joachim Gierlichs (Yay. Haz.). Roads of Arabia (Berlin İslam Sanatları Müzesi). Berlin: Wasmuth 2012. 288-297.

—-. “Germany’s Adventures in the Orient: A History of Ambivalent Semi-Colonial Entanglements”. Volker Langbehn, Mohammad Salama (Yay. Haz..). Colonial (Dis)-Continuities: Race, Holocaust, and Postwar Germany. New York: Columbia University Press 2011. 123-145.

—-. “‚I would rather be in the Orient.’ European Lower Class Immigrants into the Ottoman Lands”. Ulrike Freitag (Yay. Haz.). The City in the Ottoman Empire: Migration and the Making of Urban Modernity. Londra: Routledge 2011. 228-241.

—-. “Peripherie und Wiege der Zivilisation. Die schwierige Verortung des ‚griechischen Orients’ im Europadiskurs des späten 19. Jahrhunderts”. Maria Oikonomou, Maria Stassinopoulou, Ioannis Zelepos (Yay. Haz.). Griechische Dimensionen südosteuropäischer Kultur seit dem 18. Jahrhundert. Berlin: Peter Lang 2011. 45-56.

—-, Freitag, Ulrike; Lafi, Nora; Riedler, Florian (Yay. Haz.) The City in the Ottoman Empire: Migration and the Making of Urban Modernity. Londra: Routledge 2011.

—-. “Vagrants, Prostitutes, and Bosnians: Making and Unmaking European Supremacy in Ottoman Southeast Europe”. Nathalie Clayer, Hannes Grandits, Robert Pichler (Yay. Haz.). Conflicting Loyalties: Social (Dis-)Integration and National Turn in the Late and Post-Ottoman Balkan Societies (1839–1914). Londra: I.B. Tauris 2011. 15-45.

Orient-Institut Istanbul’da Konferans Serisi: Public Spaces in Past and Present

Proje sorumlusu: Dr. Malte Fuhrmann

Etkinlik tarihi: Sonbahar/ Kış 2012-2013

Orient-Institut Istanbul bu konferanslar dizisini, geçmişte ve günümüzde İstanbul’daki kamusal mekan konusuna ayırdı. Farklı disiplinlerden uzmanlar, belirli dönemlerde şehir açısından önemli bir sosyal, kültürel ve simgesel anlam kazanmış farklı biçim ve alanları incelediler.

Der Einfluss der deutschen Wissenschaftsemigration in die Türkei auf die Entwicklung der türkischen Wissenschaftslandschaft

Proje sorumlusu: Dr. Yiğit Topkaya (Universität Basel, Translation Studies/Romanistik)

Destekleyen: SNF (1. Juli 2014 – 1. Mai 2015)