Konuk Araştırmacılar
Prof. Dr. Kerem Öktem (Ca’ Foscari Üniversitesi, Venedik, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler)
Concrete Empire: Türkiye’nin Güneydoğu Avrupa’daki Kültürel-Dini Dış Politikası
Osmanlı eserlerinin restorasyonu ve Osmanlı-Selçuklu tarzında büyük camilerin inşası, uzun süredir Türkiye dış politikasının önemli bir bileşeni olmuştur. Türkiyeli aktörler, Güneydoğu Avrupa’da, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Kosova ve Kıbrıs’ta büyük camiler inşa etmektedir. Bu projeler, sadece Katolik ve Ortodoks inanç gruplarının kilise projeleri ile değil, aynı zamanda da diğer İslam ülkeleri ve kuruluşlarının girişimleriyle de rekabet etmektedir. “Concrete Empire” adlı araştırma projesi, Türkiye’nin son dönem dış politikasının Balkanlar’daki uygulanışını ve etkilerini incelemekte olup, özellikle bu dini altyapıların inşası ve restorasyonuna odaklanmaktadır. “Concrete Empire” çerçevesinde –ki buradaki “concrete” terimi hem bu projelerde çokça kullanılan yapı malzemesi olan betona hem de “imparatorluk fikirlerinin somutlaşması”na işaret etmektedir– bu dış politikanın aktörleriyle ve onların dini yapılara yönelik yaklaşımları ile ilgileniyorum. Temel sorum, büyük cami projelerinin Türkiye ile Balkanlar arasında ne tür anlam bağlantıları kurduğudur. Bu bağlantılar, Türk dış politika aktörleri için Balkanları daha iyi anlaşılır/okunur hale mi getiriyor? Bu anlam bağlantıları, Türk dış politika aktörlerin algılamasında mevcut ulusal ve bağlamsal sınırların bulanıklaşmasına yol açıp, mekânsal-zamansal bir sürekliliğin ortaya çıkmasına mı neden oluyor? “Yeni-Osmanlıcı” veya “neo-emperyal” bir güç olarak Türkiye üzerine süregelen tartışmalar bağlamında, adı geçen ülkelerde bu dış politika perspektifi nasıl anlaşılıyor? Bu nedenle, dış politikanın hangi aktörler arasında kabul gördüğü, mevcut çatışmaları ve bölgedeki Müslüman toplulukların deneyimlerini nasıl etkilediği sorusuna da değinmek istiyorum. Son olarak, Balkanlar’da cami inşa örnekleri üzerinden, son yirmi yılda Türk dış politikasının nasıl din referanslı ve aynı zamanda emperyal bir bakış açısına evrildiğini tartışmaktayım.
Dr. Sena Hatip Dinçyürek
Şefkat Nişanı Alan Avrupalı Hanımlar, Bir Prosopografi Çalışması
Şefkat Nişanı (Şefakat Nişanı), 1878 yılında Sultan II. Abdülhamid tarafından kadınlara mahsus olarak ihdas olunan ilk Osmanlı nişanıydı. Başlangıçta Osmanlı İmparatorluğu’ndaki hayır işleri ve hizmetlerinde bulunan hanımları onurlandırmak için tesis edildi. İlk Şefkat Nişanı 1878’de dönemin İngiliz büyükelçisinin eşi Leydi Enid Layard’a, muhacirlere yönelik yardım çabalarının bir takdiri olarak verildi. Ancak kısa bir süre sonra bu nişanı, önde gelen Avrupalı kadınların yanı sıra Osmanlı hanımlarına da, esas olarak imparatorluktaki hayır hizmetlerinden dolayı, ya da sadece toplumdaki ve diplomatik çevrelerdeki statülerini tanımak için vermek bir saltanat geleneği haline geldi.
Bugün Osmanlı Arşivleri’nde yüzeysel bir araştırma bile, bu projenin odak noktasını teşkil eden, Şefkat Nişanı bahşedilen çok sayıda Avrupalı kadının isim ve kayıtlarını bize sunmaktadır. Osmanlı topraklarında görev yapan diplomatların kadın akrabaları, Türkiye’de yaşayan veya geçici olarak ziyarete gelen Avrupalı kadınların yanında Osmanlı İmparatorluğu ile herhangi bir kişisel bağı olmasa da nişanla onurlandırılması Sultan tarafından imparatorluk prestijinin bir ifadesi olarak önemli görülen kadınlar bu listeye dahildir. Görünüşe göre bu hanımlar 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyılın başında Avrupa-Osmanlı ilişkilerinde önemli bir rol oynamışlardı. Dolayısıyla, onların bireysel hikayelerini prosopografik bir yaklaşımla ele almak, birbirleriyle olan muhtemel bağlantılarını, hem Osmanlı hem de kendi toplumlarındaki rollerini ortaya çıkarmak tarihteki yerlerini anlamamıza imkan tanır. Bir şekilde Geç Osmanlı Tarihinin bir parçası oldukları için bu yabancı hanımların kolektif biyografilerini, şefkat nişanıyla taltif edilmelerine özel bir vurguyla derlemek, her iki ülkenin diplomatik ve sosyal tarihine büyük katkı sağlayacaktır.
Doç. Dr. Gülay Yılmaz (Akdeniz Üniversitesi, Tarih Bölümü)
Osmanlı İmparatorluğu’nda Devşirme Sistemi, 1450-1650
Bu proje Osmanlı İmparatorluğu’nun oluşumu için hayati öneme sahip ancak üzerinde yeterli araştırmanın olmadığı devşirme sistemi üzerine bir akademik monografi üretmeyi amaçlamaktadır. Yüzyıllar boyunca, Osmanlı İmparatorluğu Hristiyan nüfusun çocuklarını aldılar. Bu çocuklar Müslüman yapılır, eğitilir, Türkçe öğrenir ve sonunda yönetici ve askeri kademelere yerleştirildi. Osmanlı tarihçilerinin devşirme kurumuna dair araştırmaları daha ziyade devşirme kökenli Osmanlı devlet adamlarına veya bu köleleştirme yönteminin “son ürünü” olan yeniçeri ordusuna odaklanmıştır. Bu proje, devşirme uygulamasının imparatorluk askerliğe alım politikalarındaki yerine, bu politikaların Balkanlar’daki yönetim metotları ile bağlantısına ve bu politikalara maruz kalan çocuk ve gençlerin üzerindeki etkilerine dikkati çekecek ve gözden kaçmış tarihsel aktörlerin etkinliğini ve bu kölelik kurumunun bedensel deneyimlerini hem bir Osmanlı fenomeni olarak hem de çağdaşı global zorunlu emek rejimlerinin bir parçası olarak analiz edecek. Bu proje, 1603-4 yılları eşkal defteri, mevacib defterleri, yazılı kaynaklar ve minyatürler gibi az kullanılmış arşiv kayıtlarını kullanarak, 15. yüzyıl ortalarından 17. yüzyıl ortalarına kadar olan bir süre zarfında devşirme sistemine bir genel bakış sunacaktır.
Simone Salmon, Etnomüzikoloji Bölümünde Doktora Adayı (Kaliforniya Üniversitesi, Los Angeles)
Yaşa! Türk Yahudi Müziğinde Çeşitlilik, Mekân ve Hafıza
Simone Salmon’un tezi, Yahudilerin modern İspanya’yı yeni bir vatan olarak tasavvur etmelerine ve eski Sfarad‘a dair hayali anılarını canlandırmalarına neden olan Türk etno-milliyetçiliği ikliminde Yahudi müziğinin güncel durumunu araştırıyor. Türkiye deneyimini, yalnızca eski İspanya’yı değil, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nu da anavatanları olarak gören Los Angeles’taki Türk-Yahudi diasporasının üyelerinin deneyimleriyle karşılaştırıyor.
İstanbul Yahudileri, iktidardaki partiyi zımnen desteklemekle ona karşı süratle oy kullanmak arasında geçirgen bir ayrımda geziniyor. Hahambaşılık, Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) Türk yetkilileriyle iş birliği yaparken, İstanbul’un Yahudi müzesi, Yahudilerine güvenli bir vatan verdiği için ülkeye minnettarlığını sunuyor. Antisemitizmin artmasıyla birlikte, ülkenin “renkli kültürel mozaiği” ile gurur duyduğunu göstermek için kamuya açık Yahudi etkinliklerinin çoğunun devlet fonuna dayanması bu gerilimi daha da artırıyor. Güvencesizlik, bazı yerel Yahudi müzisyenlerin giderek ev sahibi ülke gibi hissettikleri İspanya’yı yeni bir vatan olarak görmelerine neden olurken, yeni göçmen Yahudi müzisyenler de Rusya-Ukrayna savaşının dehşetinden kaçmak için İstanbul’u konaklayacakları bir vatan olarak görüyorlar.
Türkiye doğumlu Sefaradlar ve Los Angeles diasporası için bu değişim, Batılı ya da Doğulu, eski ya da modern insanlar olarak kimliklerinin belirsizliğini gösteren, İstanbul ve Los Angeles’taki muadilleri arasındaki karşıt müzik tarzlarına yansıyan, onarıcı bir Sfarad‘a dönüş niteliğindedir. Ayrıca İspanyol pasaportuna erişim, Türk Yahudilerine katlanarak artan oranlarda kötüleşen ekonomik krizden kaçma araçları sağlıyor. Bu tez, ulusal aidiyetin yasal vatandaşlığa değil, kişiden kişiye farklı şekillerde anlaşıldığı bir dönemde Türkiye’nin azınlık nüfusu üyeleri tarafından müzik yapmanın sonuçlarını ele alırken, bir yandan da Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Yahudiler için zaman, mekân ve kolektif hafıza engellerini yeniden şekillendirmek için müziğe dayanan nostaljinin güçlü çekiciliğini ayrıntılı şekilde araştırıyor.
Audrey Wozniak, M. A. (Harvard University)
Ulus için bir disiplin: Tarihte ve Uygulamada Klasik Türk Müziği Koroları
Wozniak’ın araştırma projesi Klasik Türk Müziği’nin, Türkiye Cumhuriyeti’nin Mustafa Kemal Atatürk tarafından 1923 yılında kurulmasıyla beraber gelişen, sıradışı ve sıklıkla gözardı edilmiş bir fenomeni üzerine: Cumhuriyet’in her köşesinde, kısmen devlet hizmetinde kısmen amatör olarak çalışan yeni tipte çok sayıda koronun ortaya çıkması. Bu fenomen, farklı müzik türlerinin ve icra pratiğinin radikal değişimini beraberinde getirdi. Wozniak’ın araştırmasının odaklandığı tez, müzik dışı görünen sosyal ve siyasi hadiselerin Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu sürecinde, Klasik Türk Müziği’nin yeni ortaya çıkan korolarında ifade bulduğuydu. Bu korolar bu nedenle (kişisel ve ulusal) kimlikle bağlantılı korku ve çatışmaların, deneme ve uygulama pratiğinde yaşanabildiği değerli sosyokültürel mikrokosmoslar olarak düşünülmeliydiler. Araştırma çalışması etnografik ve arşiv bazlı yöntemle, tarihi koro fenomeninin, hem Türk Müziği’nin bir müzik topluluğu konstelasyonu olarak son yüzyıldaki izlerinin hem de Türkiye ve diasporada, kentlerde ortaya çıkan çeşitli aktüel şeklinin peşinde koşuyor.
Proje, Klasik Türk Müziği korolarını, »Türklük« tartışmalarının ve siyasi, kültürel ve toplumsal değerler için duyulan kaygıların, geçmişte ve bugün yaşandığı bir sahne olarak inceleyen ilk örnek. Çalışmanın hedefi, Klasik Türk Müziği korolarının kültürel ve siyasi önemine dair dökümantasyonun, kalıcı ulusal ve uluslararası bir etkiye ulaşabildiğini, Türk ulusal kültür mirasının bu özel somutlaşmasının Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ve bütün dünyadaki Türkler için nasıl anlam kazandığını göstererek ortaya koymaktır.
Doctoral Scholarship
Maysa Albert (Ludwig-Maximilians Universität München)
Kenardan Bakmak: Kentin Çevreleri Perspektifinden İstanbul’un Son 100 Yılı
Merkezlerle çevreler arasındaki karmaşık ilişkinin yeniden düşünülmesi ve teoriye dökülmesi gerekliliği, bu projenin temel hipotezi ve odak noktasıdır. Amaç, Alibeyköy, Beykoz ve Kara Surları olmak üzere üç farklı İstanbul kenar bölgesine odaklanarak kentsel örüntüleri ve unsurları bir tarih perspektifinden araştırmaktır. Bu unsurları inceleyerek bünyelerindeki değişen söylemleri analiz etmek, sosyal dinamikleri ve fiziksel yönleri ilişkilendirerek küresel bir şehir bağlamında toplumsal dinamiklerle fiziksel yönleri birleştirmeyi amaçlamaktadır. Sosyal dinamikleri ve fiziksel yönleri birlikte ele alarak bu proje İstanbul’un tarihinde dış kenarlarından uzanan mekânsal ve söylemsel dönüşümleri tanımlamayı hedefleler ve şehrin güç ilişkilerini açığa çıkarmayı amaçlar.
Bu amacı gerçekleştirmek için, araştırma, şehir kamusal alanlarında ortaya çıkan karmaşıklığı açıklamak için erişilebilirlik, ekonomik akışlar, altyapı ve nüfus yapısı dahil olmak üzere çeşitli kriterleri ayrıntılı bir şekilde inceleyecektir. Bu karmaşıklık, merkezler ile çevreler arasındaki geleneksel sınırları silikleştirir ve böylece konvansiyonel kentsel tasarım kavramlarının altında yatan esnek ve dinamik doğayı vurgular.
Bu projesinin sonuçları, kişiselleştirilmiş, web tabanlı haritalar şeklinde sunulacak ve temel istatistiksel analizlerin yapılabilmesine olanak sağlayacaktır. Ayrıca, proje tanımlanan çevrelerle ilgili olayları, sorunları, eğilimleri ve desenleri ayrıntılandırmak için her zaman erişilebilir geniş bir coğrafi veri koleksiyonundan faydalanacak olan story maps kullanacaktır.
İstanbul’un çevre bölgerinin karmaşıklıklarını ve son yüzyıldaki evrimlerini inceleyerek, bu araştırma kent çalışmaları alanındaki daha geniş akademik söyleme katkıda bulunmayı amaçlıyor. Projenin çevrelerin güç yapılarını şekillendirmekte önemini vurgulaması, İstanbul’un kent tarihine daha önce üzerinde pek fazla çalışılmamış yönleri aydınlatacak ve şehrin gelişiminin daha net bir kavramlaştırmayı mümkün kılacak.
Burcu Yaşin (Concordia University, Montreal)
Sesi Aç, Sesi Kıs: Sessel Soylulaştırma ve Türkiye’de Roman Müziği
Bu çalışma, soylulaştırma projelerinin sessel etkilerine odaklanıyor. Günümüzde soylulaştırma projeleri, küresel bir sorun olmaya devam etmektedir. Bu projelerin, coğrafyalardan ve kültürlerden bağımsız olarak, çoğunlukla dezavantajlı toplulukları etkilediği görülür. Hali hazırda dezavantajlı olan toplulukların kent içindeki yerlerinden edilmesi geçim kaynaklarına, sosyal ağlarına ve ekonomilerine tesir altına alır, ayrıca günlük yaşamda daha da marjinalleşmelerine sebep olmaktadır.
Son yıllarda sosyal ve beşeri bilimler literatüründe, soylulaştırma projelerinin kültür ve sanat pratikleri üzerindeki etkilerini inceleyen çalışmalar artış göstermiştir. Bu bağlamda, literatürdeki mevcut çalışmaların genellikle kültürel pratiklerin kentsel müdahaleler sonucunda yok olma süreçlerine odaklanır. Fakat soylulaştırma, bazı durumlarda topyekûn bir yok etmeden ziyade, tıpkı mekânları homojenleştirdiği gibi kültürel pratikleri de değiştirip dönüştürebilme kapasitesine sahiptir. Mekân, kurumsallaşmamış eğitim, cemaata yönelik icra pratikleri, yazılı olmayan aktarım ve doğaçlamaya dayanan müzik kültürleri için çok önemlidir.
Dolayısıyla soylulaştırma nedeniyle gerçekleşen kentteki mekânsal dönüşümler, bazı durumlarda müziğin yok oluşundan ziyade, müzik pratiklerinde ve aktarımında köklü değişimlere sebep olur.
Bu doğrultuda proje, kent politikalarının müzik icra pratiklerini etkileme biçimlerine odağına alarak, İstanbul’da kent politikaları dolayısıyla mülkiyet güvencelerini kaybeden Roman topluluklarına odaklanarak müzik pratiklerinin radikal dönüşüm sürecini inceler.
Çalışma, mevcut literatürde gözden kaçırılan üç ana noktayı merkezinde konumlandırır: (a) kentsel politikalar ile müzik kültürleri arasındaki ilişki, (b) soylulaştırmanın müzik performansı ve müzikal bilgi aktarımı üzerindeki etkisi ve (c) mekânsal dönüşüm nedeniyle müzik türlerinin ve pratiklerinin dönüşümü. Çalışmada, kent ve müzik arasındaki ilişkiyi derinlemesine analiz edebilmek için akustemoloji (ses üzerinden gelen bilgi), atmosferler ve sessel soylulaştırma gibi kavramlardan yararlanılırken, arşiv araştırması, sözlü tarih ve duyusal etnografi gibi araştırma yöntemleri veri toplama sürecinde başvurulacak yöntemler arasındadır.
Berkay Uluç (University of Michigan, Comparative Literature)
Dilaşırı Osmanlı Modernliği: Metinler, Kavramlar ve Mecralar
Odak noktası çeviri olan projem, Osmanlı modernliğini anlamanın Türkçe-Arapça kültürel temasına özellikle dikkat etmeyi ama aynı zamanda mutlaka bunun ötesine geçmeyi gerektirdiğini savunuyor. Bunu yaparken, Türkçe ve Arapça arasında 19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın başlarına kadar gerçekleşen bağlantı ve çekişmeleri Osmanlı İmparatorluğunun içindeki ve imparatorluk ile Avrupa arasındaki çok dilli, çok alfabeli ve çok mecralı etkileşimlerin daha geniş bağlamına yerleştiriyor. “Tarih”, “dil”, “edebiyat” ve “estetik” olmak üzere dört tema etrafında şekillenen projem, arşiv kaynaklarıyla yasal beyannamelerden felsefi incelemelere, çeviri edebiyattan resimli dergilere kadar bir dizi metinden yararlanıyor. Osmanlı modernliğini Türkçe-Arapça teması yoluyla ve onun ötesine geçerek belgeleyen bu arşiv kayıtları, maddi yapılarında “yerli” ve “yabancı” diller, alfabeler ve mecralar arasında, kavramsal düzlemlerindeyse “klasik” ve “modern” epistemolojiler, türler ve kelime hazineleri arasında çok çeşitli çeviri uygulamalarını bünyelerinde barındırıyor. Üzerinde çalıştığım vakalardan biri 1864 tarihli Hikâye-i Robenson – edebi kanonda genellikle ilk İngilizce roman kabul edilen Robinson Crusoe’nun Ahmed Lutfi tarafından Arapçadan Türkçeye yapılan çevirisi. Hikâye-i Robenson’un 1869 baskısında Osmanlı Türkçesinin Fars-Arap alfabesine romanın Yunanca bir çevirisinden kopyalanmış bir dizi görsel ve metinsel unsur eşlik ediyor – bu unsurların arasında başkahraman ile “hizmetkâr”ı Cuma arasındaki iktidar ilişkilerini açığa çıkaranlar da var. Türkçe-Arapça temasına ait metinlerin hem kağıt üzerinde maddeten hem de içerikte kavramsal olarak taşıdıkları bu tür “dilaşırı” işaretleri çözümlemek için karşılaştırmalı edebiyat, çeviri çalışmaları ve kitap tarihinin yöntemlerini kullanarak Osmanlı modernliğinin hegemonik ve heterojen yönlerinin bir arada keşfini öneriyorum. Eleştirel Osmanlı çalışmaları ile eleştirel çeviri çalışmalarının kesişim noktasında yer alan projem dünya edebiyatı, sömürgecilik sonrası çalışmalar, kuir çalışmalar, estetik ve siyaset gibi kuramsal çerçevelerden yararlanıp onlara katkıda bulunmayı amaçlıyor.